Tıbbı ve Aromatik Bitkiler

Haşhaş

Papaver somniferum

Diğer İsimler Afyon haşhaşı, Afyon çiçeği

Familya Gelincikgiller ( Papaveraceae )

Sınıf İki çenekliler ( Eudicotidae )

Bölüm Kapalı tohumlular ( Magnoliopsida )

Takım Ranunculales

Kullanılan Kısım Ham meyvelerinin çizilmesi ile elde edilen afyon, kurutulmuş ham meyveler, yapraklar, tohumları ve tohumlarından elde edilen yağıdır.

Yetiştiği Bölgeler Afyonkarahisar Balıkesir Çanakkale Elazığ Eskişehir İstanbul Kastamonu Mersin

Etken Maddeler Bileşiminde afyon alkoloitleri (morfin, kodein, narkotin, papaverin vd.) bulunur. Afyonun bileşiminde rezin, kauçuk, müsilaj, organik asitler ve tuzlar yanında, etkili maddeler olarak alkoloitler taşımaktadır. Alkoloit miktarı %10-20 arasında değişmektedir.

Haşhaş Mezopotamyalılar döneminden (İÖ. 3000) beri ağrı kesici, uyutucu ve kabız olarak kullanılan bir drogtur. Ağrı kesici etkisi taşıdığı morfinden ileri gelir.

Haşhaş, yazların sıcak geçtiği orta derecede yağış alan yerleri sever. Anavatanının Doğu Akdeniz olduğu düşünülmektedir. Hindistan ve Anadolu’da çok eskiden beri tarımı yapılmaktadır.

Tohumları doğrudan yere ekilerek çoğalır. Haşhaş, hem yazlık hem de kışlık ekilebilen, otsu yapıda tek yıllık bir bitkidir. Vejetasyon süresi 110-280 gün arasında değişebilmekıtedir.30–100 cm kadar derinine inebilen kazık kök sistemine sahiptir. Yetişme yeri özelliklerine göre 30–170 cm kadar boylanabilmektedirler. Bitkinin sapı ve dalları tüysüz, düz ve üzeri gri-yeşil bir mumsu tabakayla örtülüdür. Olgunlaştığında ise kahverengimsi sarı bir renk almaktadır. Yapraklarının üzeri tüysüz ve grimsi-yeşil bir mum tabakasıyla kaplıdır. Tohumun rengine göre; beyaz, viyole ve nadir olarak da kırmızı çiçek açmaktadırlar.Türkiye’de ekim genel olarak serpme yöntemiyle yapılmaktadır. Serpme ekimde genel olarak dekar başına 1-1,5 kg tohum gerekmektedir.

Türkiye’de Haşhaş

Türkiye’de 1933 yılında kurulan “Uyuşturucu Maddeler İnhisar İdaresi” tarafından kontrollü haşhaş ekimi ve üretimine geçilmiştir. Daha sonra 1938 yılında kurulan Toprak Mahsulleri Ofisi’nin denetiminde üretimi devam etmiştir. 1971 yılına kadar afyon ve haşhaş tohumu amaçlı üretimi yapılırken, haşhaş kapsüllerinin çizilmesi suretiyle elde edilen afyon sakızı da üreticilerden Toprak Mahsulleri Ofisi tarafından satın alınmakta, işlenmekte ve daha sonra tıbbi amaçlı olarak ihraç edilmekteydi. 1971-1974 yılları arasında yasaklanan haşhaş üretimi, haşhaş kapsülünün çizilmesi ile elde edilen afyon üretiminin yasak olması kaydı ile çizilmemiş haşhaş kapsülü üretimi şeklinde devam etmiştir

Ege ve Orta Anadolu Bölgelerinde, başta en çok Afyonkarahisar olmak üzere Denizli, Konya, Uşak ve Burdur illerinde yetiştirilir Artvin Şavşat Balıklı köyü Yaylasında hiçbir uğraş vermeden kendi kendine yetiştiği bilinmektedir. Birleşmiş Milletler tarafından Türkiye’ye 700.000 dekar limit verilmiş olup günümüzde haşhaş ekimi yapılacak yerler; tarımsal ve ekonomik durum, yurtiçi uyuşturucu madde ihtiyacı, mevcut stok, kapsül ihtiyacı ve ihraç olanakları dikkate alınarak her yıl Bakanlar Kurulu kararıyla belirlenmektedir.

2015 yılında Resmi Gazete’ de yayımlanan “Haşhaş Kapsülü ve Tohumu Alımı ve Satımı Hakkında Karar” ile Afyonkarahisar, Uşak, Denizli, Amasya, Burdur, Çorum, Isparta, Kütahya, Tokat illerinin tamamında ve Balıkesir ilinin Balya, Bigadiç, Dursunbey, İvrindi, Kepsut, Savaştepe ve Sındırgı ilçeleri, Eskişehir ilinin Alpu, Beylikova, Çifteler, Günyüzü, Han, Mahmudiye, Mihalıççık, Seyitgazi ve Sivrihisar ilçeleri, Konya ilinin Ahırlı, Akören, Akşehir, Beyşehir, Derbent, Doğanhisar, Hüyük, Ilgın, Kadınhanı, Seydişehir, Tuzlukçu, Yalıhüyük ve Yunak ilçeleri, Manisa ilinin Şehzadeler, Yunusemre, Demirci, Gördes, Köprübaşı, Kula, Sarıgöl ve Selendi ilçelerinde yapılmaktadır. Ürünlerin işlenmesi 1986 yılında kurulan “Afyon Alkaloidleri Fabrikası”nda yapılmaktadır.

Tohumlarından  soğukta tazyik edilmesi suretiyle yağ elde edilir.  Soğukta elde edilen yağın bileşiminde asitler az, sıcakta elde edilen yağın ise asitleri fazladır.Soğukta elde edilen yağ, bazı merhemlerin bileşimine girer. Sıcakta elde edilen yağ, yemek yağı ve sanayide sabun yapımında kullanılır.

Afyonun içerdiği maddeler vücuda ciddi etkilerde bulunur. Afyon öncelikle sinir sistemini etkileyerek ağrıları kesmesinin yanı sıra zihni bulanıklaştırır.

Çiftlik gübresi haşhaş için çok faydalıdır. Çiftlik gübresi bitkilere besin sağlamakla birlikte, toprağın su tutmasını sağlar ve fiziki yapısına da fayda sağlar. Çiftlik gübresinin yanmış olanı tercih edilmelidir. Yanmamış çiftlik gübresi, topraktaki zararlıların çoğalmasına sebep olur. Dekar başına 2-3 ton hesabıyla verilen çiftlik gübresi verimi çok ciddi derecede arttırır. Çiftçiler özellikle köy, kasaba yakınlarındaki tarlalarına çiftlik gübresi vermektedirler ve köy kasaba girişlerindeki ürünlerden yüksek verim elde edilmesinin en önemli nedeni çiftlik gübresidir.

Not:İçerdiği zehirli maddeli dolayısıyla, hekim kontrolü ve tavsiyesi olmadan kesinlikle kullanılmamalıdır.