Tıbbı ve Aromatik Bitkiler

Kökboya Bitkisi

Rubia tinctorum

Diğer İsimler Boya çili, Boyalık kökü, Boya pürçü, Boya sarmaşığı, Kuş dolaştıran otu, Dil karartan, Kırmızı boya, Kırmızı kök, Yapışkan yumurta boyası

Familya Kökboyasıgiller ( Rubiaceae )

Sınıf İki çenekliler ( Magnoliopsida )

Bölüm Kapalı Tohumlular ( Magnoliophyta )

Takım Gentianales

Kullanılan Kısım Kökleri kullanılmaktadır.

Yetiştiği Bölgeler Anavatanı Akdeniz bölgesidir. Orta ve Batı Anadolu bölgelerinde çok yetiştirilir

Etken Maddeler Alizarin, pseudopurpurin, Parparin

Drog Adı: Rubiaetinctorium radix

Kökboya Bitkisi Haziran-ağustos ayları arasında küçük beyazımsı renkli çiçekler açan, 30-100 cm boyunda, çengel şeklindeki tüyleriyle başka bitkilere tırmanan veya sürünen çok yıllık otsu bir bitki. Silindir şekilli, kırmızı renkli, sürünücü kökleri vardır. Gövde üzerinde, dörtte altısı bir arada dairevi olarak dizilmiş yapraklar, kısa saplı ve sivri uçludur. Küçük beyazımsı-sarı renkli erdişi çiçekler, bileşik-salkım tarzında çiçek durumları yaparlar. Meyveleri esmer-kırmızı renktedir. 1-2 adet küçük, sert ve yassı tohumları vardır.

İplik boyamacılığında kullanılan ilk bitki olduğu bilinmektedir. İlk olarak Manisa-Alaşehir’de kullanıldığı sanılmaktadır.

Bitkinin, ilkbahar veya sonbaharda topraktan çıkarılıp, gölgede kurutulan kökleri kullanılır. Kökboyada, hidroliz sonunda boya maddeleri veren üç glikozit vardır. Glikozitler, hidroliz sonucunda, alizarin, rubiadin ve purpurin boyalarını verirler. Bu hidroliz, köklerin kurutulması esnasında olur ve kökün boyacılıkta kullanılmasını sağlayan boya maddelerini meydana getirir. Köklerdeki boya maddelerinin yüzde miktarları, yetişme yerlerine göre değişiktir. Ortaçağda, önemli bir boya maddesi olarak faydalanıldı. Vermiş olduğu kırmızı renk boya maddesi, dokumacılıkta ve halıcılıkta yün ve boyamada kullanılırdı. Halen Anadolu’nun birçok yerinde, kırmızı yün boyası olarak istifade edilmektedir.

1700 yıllarında Türkiye, dünya kökboya ihtiyacının üçte ikisini temin etmekte idi. Bugün sentetik boyaların artması sebebiyle gerek istihsal gerekse ihracat çok azalmıştır.

Sağlığa Faydaları

Toz veya kaynatılarak kullanıldığında idrar söktürücü etkisi vardır.

İdrar yollarında spazmı çözmesi sebebiyle bazı taşların düşmesine yardımcı olur.Böbrek taşı ameliyatlarından sonra tekrar taş oluşmasını engellemek için kullanılır.

Ayrıca adet kanamalarının düzenlenmesi kullanımınında faydalı olduğu gözlenmiştir.