Tıbbı ve Aromatik Bitkiler

Vanilya

Vanilla planifolia

Diğer İsimler -

Familya Salepgiller ( Orchidaceae )

Sınıf Tek Çenekliler ( Liliopsida )

Bölüm Kapalı Tohumlular ( Magnoliophyta )

Takım Asparagales

Kullanılan Kısım Meyveleri

Yetiştiği Bölgeler Vatanı Meksika, Madagaskar, Cava ve Antillerdir.

Etken Maddeler Vanilin,piperonal

En çok tatlı sosları aromatize etmek amacıyla kullanılan vanilya çubukları kullanıldıktan sonra yıkanıp kurulanmak şartıyla 2-3 defa daha kullanılabilinmektedir.

Vanilya bitkisinin yaprakları sapsız, yassı ve etlidir. Meyveleri 15–20 cm uzunlukta, yassı, iki uca doğru incelmiş, parlak siyahımsı renkli bir kapsüldür. Kokusu özel ve tadı acıdır.

Günümüzde Ekvatorun her iki tarafında yaklaşık 20 derecelik bir alanda yetiştirilebilmektedir. Dünya üzerinde yaklaşık 150 kadar  vanilya türü vardır. Bourbon, Tahiti ve Hint Vanilyası ticari olarak yetiştirilmektedir.

Avrupa’ya vanilyanın tanıtılması ise Amerika kıtasının keşfinden sonra 1520 yılında kakao bitkisi ile beraber İspanyollar tarafından getirilmesi ile başlamıştır. Ancak Vanilya bundan sonra tüm çabalara rağmen çok uzun bir süre Meksika dışında yetiştirilememiştir. 1837 yılında ise vanilyanın polenizasyonunu o yöreye özgün bir arı cinsi tarafından gerçekleştirildiği anlaşıldıktan 4 yıl sonra Bourbon adalarında yaşayan Edmond Albuis tarafından elle polenize etme yöntemi bulunmuştur. Vanilya ekiminden sonra ilk ürünü yaklaşık 3 yıl sonra verir.

Yetiştirilmesi  çok fazla emek gerektiren bir iştir. Çubuk yeşil meyve halindeyken yaklaşık 9 ay boyunca tadını alması için bekler. Meyve koparıldıktan sonra hala yeşildir ve henüz tam anlamı ile tadı ve aroması oluşmamıştır. Bu tat ancak kurutma işleme sürecinden sonra oluşur. Meyve koparıldıktan sonra güneşte kurutulur. Ancak günümüzde pek çok ülkede meyveler sıcak suda bekletildikten sonra güneşe konulur. Bu kuruma sürecinde meyve yaklaşık %20 oranında küçülür. İşleme bittikten sonra ürünler ayrıştırılır 1-2 ay boyunca dinlenmeye bırakılır.

Vanilyanın yetiştirilmesi, polenizasyonu (polenleme işlemi) ve ekimi hiçbir makine, kimyasal gübre veya tarım ilacı kullanmadan tamamen elle yapılır. Vanilya yetiştiricileri- ki genelde kadın ve çocuklardır- eğer yeteri kadar hızlı çalışırlarsa günde yaklaşık 1000 ile 2000 arası vanilyayı polenleyebilirler. En fazla işçilik gerektiren zirai üründür.

 Dünya’da Safran’dan sonra en pahalı ikinci baharattır.

Özel kokulu vanilin maddesi ancak fermentatif bir kurutma sonucunda meydana gelmektedir. Vanilin meyveden glikosit ile bağlı durumdadır. Ancak böyle bir kurutma esnasındaki mayalanma ile serbest hale geçmektedir. Genellikle evlerde kullanılan vanilya doğal değildir. Pasta, çikolata, dondurma, şekerleme, kahve, kakao ve kola, likör gibi pek çok ürüne tat katmak için kullanılır. Vanilya, mide ve sinir sistemini üzerinde uyarıcı etkilere sahiptir. Koku verici olarak gıda ve parfüm sanayiinde kullanılmaktadır.

Vanilya 3 şekilde kullanılabilir. Çubuk vanilyayı bütün olarak, öğütülmüş olarak veya Vanilya Özü olarak kullanabilirisiniz. Vanilyanın belki de en fazla sevildiği alan Dondurma ve sütlü tatlılardır. Ancak genel olarak tüm tatlılarda, hamur işlerinde, kahve, çikolata ve pek çok diğer gıda ürünün tadını ve aromasını zenginleştirir. Ayrıca kozmetik sektörü de vanilyanın yoğun kullanıldığı alanlardan biridir.

Vanilya Çubuğu

Bütün olarak yapacağınız yemeklere ve tatlılara katabilirsiniz. Burada değişik kullanım yöntemleri vardır. Örneğin sütlü tatlılarda sütü kaynatırken belirli bir süre Vanilya çubuğu ile kaynatabilirsiniz. Eğer daha kuvvetli bir aroma vermek istiyorsanız Vanilya çubuğunu ortadan uzunlamasına ikiye ayırarak kullanabilirsiniz. Ayrıca yemek ve tatlılarınızda süsleme amaçlı olarak da kullanabilirsiniz. Bunun dışında şeker, bal veya reçel gibi ürünlerinizin içinde bekleterek 1-2 hafta gibi sürelerde aromasını tamamen ürüne verdirebilirsiniz.

Çekilmiş olarak (sade veya şekerle karıştırılarak)

Hazır öğütülmüş olarak alarak veya kendinizde öğüterek kullanabilirsiniz. Bu şekilde öğütülmüş vanilyayı genelde şekerleriniz ile karıştırabilir veya kullanmak istediğiniz tatlılarınızda yine bu şekilde kullanabilirsiniz.

Vanilya Özü olarak (Alkol veya gliserol ile karıştırılarak)

Çubuklarının belirli bir süre için alkol veya gliserollü bir karışımda bekletilmesi ile elde edilir. Bu şekilde kullanım pratik olduğu için endüstriyel veya ticari kullanımlarda tercih edilmektedir. Vanilya ve solüsyonun oranına göre derecelendirilmektedir. Örneğin 2X olan bir öz 1X olan öze göre 2 kat daha fazla Vanilya özü içerir, yani daha yoğundur ve daha az kullanarak aynı sonucu elde edebilirsiniz demektir. (1)

Vanilya alırken nelere dikkat etmeliyiz ?

• Tercihen koyu renkli, nemli ve esnek olmasına dikkat edin.
• Aldığınız Vanilya üzerinde küflenme olmamalı.
• Kırılgan, kuru, kirli ve lekeli Vanilya çubuklarını almanız tavsiye edilmez.

Vanilya ve Vanilin arasındaki Farklar

Hepimizin bildiği gibi keklerde pastalarda marketlerde satılan toz halinde bulunan şekerli vanilinler mevcut. Fakat yukarıda anlatmış olduğumuz vanilya ile tamamen birbirinden farklı maddeler. Aktarlarda deney tüpünü andıran ince bir tüp içerinde satılan asıl vanilya çubuğudur. Ancak marketten aldığımız şekerli vanilinler ise ; Selülözle birlikte bitkinin odunsu yapısını ve dayanıklılığını sağlayan, kağıt endüstrisinin de yan ürünü olan ligninden kimyasal yolla elde edilen, sentetik bir gıda katkısıdır.

Sağlık Açısından Faydaları Nelerdir ?

Bizlerin genel anlamda  aklımıza gelen ilk kullanım alanı mutfak. Ancak kozmetik sektöründe makyaj malzemelerinde, parfüm endüstrisinde de kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra sağlık açısında da bilmemiz gereken faydaları mevcuttur.

Vanilya yağı da kullanılabilir ama haricen kullanılmalıdır, yağın uyarıcı etkisi vardır.Cinsel gücü artırma özelliği ile bilinir.

Akciğerleri temizlemekte oldukça faydalıdır. Broşları açmakta tedaviye destek amaçlı kullanılabilir.

Vanilyanın şeker oranının yüksek olmasına rağmen hiç kolesterol yoktur, besin değeri yönünden besin değeri fazladır.

Yağının fazla kullanılması bulantı ve kusma yapabilir haricen kullanılması gereklidir.