Tıbbı ve Aromatik Makaleler

Elazığ Yöresindeki Bazı Tıbbi Bitkilerin Antimikrobiyal Aktiviteleri

<b>Elazığ Yöresindeki</b> Bazı Tıbbi Bitkilerin Antimikrobiyal Aktiviteleri

Bu çalışmada Elazığ yöresinde tıbbi amaçlarla kullanılan ekstraktlarının antimikrobiyal aktivitesi araştırılmıştır.

Elazığ Yöresindeki Bazı Tıbbi Bitkilerin Antimikrobiyal Aktiviteleri

Özet: Bu çalışmada Elazığ yöresinde tıbbi amaçlarla kullanılan Bunium paucifolium DC. var. paucifolium, Taraxacum revertens G. Hagl., Linum nodiflorum L., Centauria kurdica Reichart., Echium italicum L., Salvia verticillata L. subsp. amasiaca (Frey & Barnma) Barnm, Thymus kotschyanus Boiss & Hohen var. glabrescens Boiss., Verbascum varians Freyn & Sind. Ranunculus constantinopolitanus (DC) UV., Rheum ribes L. ekstraktlarının antimikrobiyal aktivitesi araştırılmıştır.

Bu ekstraktlar disk diffuzyon metoduna göre Bacillus megaterium DSM 32, Bacillus subtilis IMG 22, Escherichia coli ATCC 25922, Pseudomonas aeroginosa DSM 50071, Listeria monocytogenes SCOTTA, Klebsiella pneumonia FMC 5, Proteus vulgaris FMC I, Staphylococcus aureus COWAN 1, Saccharomyces cerevisiae FMC 16, Candidia albicans FMC 17 üzerinde antimikrobiyal etkileri araştırılmıştır. Araştırma sonunda Bunium paucifolium var. paucifolium, Linum nodiflorum L. Centauria kurdica, Salvia verticillata subsp. amasiaca, Thymus kotschyanus var. glabrescens Rheum ribes ekstraktları test edilen mikroorganizmaların gelişmelerini değişik oranlarda engellemişlerdir. Diğer ekstraktlar mikroorganizmaların gelişmelerini inhibe etmemiştir.

Antimicrobial Activies of Some Medical Plants in Elazığ Region

Abstract: In this study, the antimicrobial activity of the extract of Bunium paucifolium DC. var. paucifolium, Taraxacum revertens
G. Hagl., Linum nodiflorum L., Centauria kurdica Reichart., Echium italicum L., Salvia verticillata L. subsp. amasiaca (Frey & Barnma) Barnm, Thymus kotschyanus Boiss & Hohen var. glabrescens Boiss., Verbascum varians Freyn & Sind., Ranunculus constantinopolitanus (DC) UV., Rheum ribes L., used for medical purpose in province Elazığ were investigated. These extract were examined on these bacteria and yeasts: Bacillus megaterium DSM 32, Bacillus subtilis IMG 22, Escherichia coli ATCC 25922, Pseudomonas aeroginosa DSM 50071, Listeria monocytogenes SCOTTA, Klebsiella pneumonia FMC 5, Proteus vulgaris FMC I, Staphylococcus aureus COWAN 1, Saccharomyces cerevisiae FMC 16, Candidia albicans FMC 17, by Disc Diffusion Method.

As conclusion, extracts of Bunium paucifolium var. paucifolium, Linum nodiflorum, Centauria kurdica, Salvia verticillata subsp. amasiaca, Thymus kotschyanus var. glabrescens Rheum ribes inhibited the growth of microorganisms used in these tests at different ratios. Others extracts did not antimicrobial activity.

Giriş

Bitkilerin tedavide kullanılmaları çok eski tarihlerde başlar. Tüm dünya ülkelerinde olduğu gibi ülkemizde de tıbbi açıdan önemli bulunan bitkiler yüzyıllardan beri halk arasında kullanılmaktadır. Dünya sağlık teşkilatı (WHO)’ nın 91 ülkenin farmokopelerinde (kodeks) ve tıbbi bitkileri üzerinde yapılmış olan bazı yayınlara dayanarak hazırladığı bir araştırmaya göre tedavi amacıyla kullanılan tıbbi bitkilerin toplam miktarı 20.000 civarındadır. Bundan ancak 500 kadarının tarımsal üretiminin yapıldığı kaydedilmektedir. Ayrıca değişik amaçla kullanılan bitkilerin çok azı farmokopelerde kayıtlıdır. Örneğin Türk kodeksinde kayıtlı bitki sayısı 140 civarındadır. Halbuki Türkiye de tıbbi amaçla tüketilen bitki sayısı çok fazladır, hatta bazı yayınlarda bunun en az 500 civarında olduğu kaydedilmektedir (Baytop, 1984).

Günümüzde bitkiler ve bitkisel ilaç hammaddeleri, reçete ile satılan ilaçların % 25’ini oluşturmaktadır (Farnsworth ve ark,1985). Son yıllarda artan hastalıklara karşı sentetik yapılı ilaçların yetersiz kalması ve yan etkilerinin saptanması doğal ürünlerin kullanma zorunluluğunu arttırmıştır. Bu amaçla birçok bitki mikrobiyolojik farmakolojik yönlerden hatta biyolojik savaşın gündemde olduğu son yıllarda bitki savunma mekanizması bakımından da çok yönlü araştırılmaktadır. Bitkilerin mikroorganizmaları öldürücü ve insan sağlığı için önemli özellikleri 1926 yılından bu yana laboratuvarlarda araştırılmaya başlanmıştır (Vanderbank, 1949).

Antimikrobiyal

Son yıllarda tıbbi amaçlarla kullanılan bitkilerin antimikrobiyal etkileri üzerine pek çok çalışma yapılmıştır (Demirbağ ve ark., 1997; Kırbağ, 1999; Dığrak ve ark. 1999; Kırbağ ve Bağcı, 2000, Sür ve ark., 1998; Özkal, 1986; Matthews ve Haas, 1993; Meriçli, 1986 ).

Bu çalışmada kullanılan Bunium paucifoliu var. paucifolium’un tuberleri idrar yolları iltihabı için yenilmektedir. Taraxacum revertens infüzyon halinde (%5) müshil, idrar ve safra arttırıcı; Linum nodiflorum’un petalleri ülsere karşı Centauria kurdica’nın, kapitilumları sinir gevşetici Echium italicum çayı idrar arttırıcı terletici ve yatıştırıcı Salvia verticillata subsp. amasiaca yaprakları haricen yara iyi edici ve çayı içecek olarak, Thymus kotschyanus var.

Glabrescens kurutulmuş çiçekli ve yapraklı dalları baharat, çayı midevi, yatıştırıcı, antiseptik, kurt düşürücü, kan dolaşımını düzenleyici olarak Verbascum varians çiçekleri balgam sökücü ve gögüs yumuşatıcı, çayı ise dahilen basura karşı Ranunculus constantinopolitanus. romatizma tedavisinde haricen Rheum ribes kusmayı önleyici, kabız, sindirimi kolaylaştırıcı, şeker hastalığına, nefes darlığına ülser ve böbrek hastalıklarına karşı kullanılmaktadır. Bu çalışmayla Elazığ halkı tarafından tıbbi amaçlarla kullanılan bitkilerin antimikrobiyal özelliklerini tespit etmek, yapılan ve yapılacak olan çalışmalara katkıda bulunmak amaçlanmıştır.

Materyal ve Yöntem

Materyal

Araştırmada kullanılan bitkiler Elazığ’ın değişik yörelerinde toplanmıştır. Bitkilerin teşhisleri Flora of Turkey and the East Aegean Islands’ dan yararlanılarak yapılmıştır (Davis, 1970-1984-1985). Bitki örnekleri uygun koşullarda kurutulduktan sonra aseptik şartlara uyularak kullanılan kısımlarından 20 gr alınıp blenderda toz haline getirilip sonra 150 ml kloroform ilave edilerek rutin yöntemlerle eksterler elde edilmiştir. Kuruluğa kadar uçurulan ekstraktlar DMSO’da çözündürülmüştür.

Mikroorganizmalar Çalışmada kullanılan mikroorganizmalar Fırat Üniversitesi Fen-Ed. Fak. Biyoloji Bölümü Mikrobiyoloji laboratuvarı kültür koleksiyonundan alınmıştır. Araştırmada; Bacillus megaterium DSM 32, Bacillus subtilis IMG 22, Escherichia coli ATCC 25922, Pseudomonas aeroginosa DSM 50071, Listeria monocytogenes SCOTTA, Klebsiella pneumonia FMC 5, Proteus vulgaris FMC 1, Staphylococcus aureus COWAN 1 bakterileri türleri ile Candidia albicans FMC 17 maya türü kullanılmıştır.

Antibiyotik Disklerin Hazırlanması

Bitki ekstraktları mikroşırınga ile 6 mm çapındaki steril boş antibiyotik disklere (Schleicher&Schül. N.2668 Almanya) 20 µl emdirilmiştir.

Mikroorganizma Kültürlerinin Hazırlanması

Bakteri suşları nutrient Buyyona (Difco) aşılanarak 35± 0,1oC de 24 saat maya suşları ise Malt ekstrakt Buyyon (Difco) da 25± 0.1oC de 48 saat süre ile inkübe edilmiştir. Erlenmayerde sterilize edilen ve 45-50oC ye kadar soğutulan Muller Hinton Agar (Oxoid) yukarıda belirtildiği şekilde hazırlanan bakteri ve mayaların buyyondaki kültürü ile %1 oranında aşılanarak (106 bakteri/ml, 104 maya/ml) iyice çalkalandıktan sonra 9 cm çapındaki steril petri kutularına pipetlerle 15 er ml dağıtılmış ve besiyerinin homojen bir şekilde dağılması sağlanmıştır. Katılaşan agar üzerine kompleks emdirilmiş diskler hafifçe bastırılarak yerleştirilmiştir. Bu şekilde hazırlanan petri kutuları 4oC de 1.5 ± 2 saat bekletildikten sonra bakteri aşılanan plaklar 37 ± 0.1oC de 24 saat maya aşılanan plakalar ise 25± 0.1oC de 3 gün süre ile inkübe edilmiştir. Süre sonunda besiyeri üzerinde oluşan inhibisyon zonları mm olarak değerlendirilmiştir (Collins and Lyne, 1987).

Bulgular ve Tartışma

Çalışmada kullanılan bitki ekstraktlarının antibakteriyel ve antifungal etkileri Çizelge 1 de verilmiştir. Bitki ekstrakları kullanılan bakteri ve maya türleri üzerine farklı oranlarda antimikrobiyal etkiye sahip oldukları görülmüştür. Çizelgede de görüldüğü gibi Bunium paucifolium var. paucifolium, mikroorganizmaların gelişmelerini değişik oranlarda inhibe etmiştir. En fazla 17 mm inhibisyon çapı (standartla aynı) ile S. aureus’a karşı etkili bulunmuştur. Linum nodiflorum ekstraktı sadece K. pneumonia’ya karşı standarttan daha fazla etki göstermiştir (11 mm inhibisyon çapı).

Centauria kurdica; S. aureus ‘da 11 mm K. pneumonia 9 mm P. aureginosa 13 mm inhinbisyon zonu Salvia verticillata subsp. amasiaca ekstraktı Candida albicans dışında diğer mikroorganizmalara karşı değişik oranlarda etki göstermiştir (10-22 mm inhibisyon zonu). Bu ekstrakt bazı mikroorganizmaların gelişmelerini standarttan daha fazla engellemişlerdir. Salvia aucheri var. aucheri üzerine yapılan benzer bir araştırmada P. vulgaris, S. aureus, B. subtilis üzerinde etkili olduğu belirtilmektedir ( Dığrak ve ark., 1999).

Aynı cinsin farklı taksonları üzerindeki bu benzer sonuçlar doğaldır. Çünkü mikrooorganizmaların kemoterapötik maddelere karşı duyarlılıklarının suştan suşa farklılık gösterdiği belirtilmektedir (Abbasoğlu ve ark., 1992). Ayrıca araştırmada kullandığımız ekstraktın etki spektrumunun geniş olması Salvia türleri arasında kimyasal yapı bakımından farklılığı gösterebilir.

Thymus kotschyanus var. glabrescens ekstraktı B. subtilis dışındaki mikroorganizmaların gelişmeleri değişik oranlarda etkilemiştir (12-20 mm). Bu bitki ekstraktı yine en fazla K. pneumonia ya karşı etkili bulunmuştur. Standart E. coli ye etki etmediği halde bu ekstrakt 12mm çapında bir inhibisyon zonu oluşturmuştur. Thymus türlerinin antiseptik, antispazmik, antiasmatik ve fungisid etki gösterdiği kaydedilmiştir (Meriçli, 1986 ).

Çizelge 1. Elazığ yöresinde tıbbi amaçlarla kullanılan bazı bitkilerin antimikrobiyal aktiviteleri
Table 1.Antimicrobial activity of some plant extract used fort he medical purpose in Elazığ region

Elazığ yöresinde tıbbi amaçlarla kullanılan bazı bitkilerin antimikrobiyal aktiviteleri

Rheum ribes ekstraktı 9-17 mm arasında değişen inhibisyon zonları ölçülmüştür. Aynı bitki ekstraktı ile yapılan bir çalışmada ise kullanılan 6 bakteri türünün gelişmelerini değişik oranlarda engellemiştir (Uzun ve ark, 2002). Bu çalışmada ise bir maya türü olan Candida albicans’ın gelişmesini engellediği ortaya konulmuştur. üzerinde de olumsuz etki Taraxacum revertens, Echium italicum, Verbascum varians, Ranunculus costantinopolitanus, ekstraktlarının hiç biride kullanılan mikroorganizmalara karşı etki göstermemişlerdir.

Elde edilen sonuçlara göre bitki ekstraktlarının çoğu mikroorganizmalara karşı etkili antimikrobiyal maddeler ihtiva ettiğini göstermektedir. Gerçekten, bitkilerin fitokimyasal özellikleri türden türe farklılık gösterir. Bu yüzden bazı bitki ekstraktları antimikrobiyal aktivite göstermemişlerdir. Ülkemizde doğal olarak yetişen bu tür bitkilerin tespit edilip tıp ve endüstride kullanılabilme imkanlarının araştırılmasının yararlı olacaktır.

Teşekkür: Bu çalışmada kullanılan bitkilerin teşhisi yapan FÜ Fen-Ed. Fak. Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Şemsettin CİVELEK’e teşekkür ederiz.

Sevda KIRBAĞ(1) Fikriye ZENGİN(2)

(1) Fırat Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, ELAZIĞ
(2) Fırat Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Öğretmenliği, ELAZIĞ

Kaynaklar »»

Abbasoğlu, U., Şener, B,. Günay., Y., Temizer, H., Gürbüz, : S., 1992. Bazı Inokulin Alkoloitlerin Antimikrobiyal Aktiviteleri. IX. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı Bildiriler Kitapçığı AÜ Yayınları NO: 64, Tıbbi Bitkiler Araştırma Merkezi Yayınları No:1 Eskişehir.
Baytop, T., 1984. Türkiye Bitkileri İle Tedavi, İÜ Yayınları, 3255 Ecz. Fak.No: 40.
Collins, C.M., Lyne, P.M., 1987. Microbiologicial Methots Buttermorths&Co (publishers) Ltd. London 450 pp.
Davis, P.H., 1970-1984-1985. Flora of Turkey and The Aegean Islands, V:3, 8, 9 Edinburg Univ. Press.
Demirbağ, Z., Belduz, A.O., Sezen, K.,. Nakacıoğlu, R., 1997. Bazı bitki ekstraktlarının antibakteriyel etkilerinin araştırılması, Kükem Dergisi, 20 (1): 49-58.
Dığrak, M., İlçim, A., Alma, H., Şen, S., 1999. Antimikrobiyal activites of the extracts of various plants (Valex, mimosa bark, gallnut powders, Salvia sp. And Phlomis) Tr. J. of Biology, 23: 241-248.
Farnsworth, N.R., Akerev, O. Bingel, A.S., 1985. The Bulletiion of WHO., 63: 9865-9871.
Kırbağ, S., 1999. Hypericum perforatum L.’un değişik ekstraktlarının antimikrobiyal aktivitesi, Journal of Quafqaz Univ. V:II,N:1 102-108.
Kırbağ, S., Bağcı, E., 2000. Piceae abies (L.) karst. ve  Picea orientalis (L.) link uçucu yağlarının antimikrobiyal aktivitesi üzerine bir araştırma” Journal of Quafqaz Univ. V:III,N:1 183-1882.
Matthews, P., Haas, J.G., 1993. Antimicrobial activity of some edible plants: lotus, coffee and others.” J.of Food Projection V:56 N:1 66-68.
Meriçli, F., 1986. Yukarı Fırat bölgesinde yetişen endemik, Thymus türlerinin uçucu yağlarının değerlendirilmesi. Fırat Havzası Tıbbi ve Endüstriyel Bitkiler Sempozyumu, 137, 6-8 Ekim Elazığ.
Özkal, N., 1986. Fırat havzasında yetişen Glycyrrhizarata
L. meyan varyetelerinin kimyasal içeriği ve antimikrobiyal etkileri. Fırat Havzası Tıbbi ve Endüstriyel Bitkiler Sempozyumu, 261-273, 6-8 Ekim Elazığ.
Sür, D., Gürkan, E, Köksal, P., 1998. Chrysanthemum coronarium L. ve Inula viscosa (L.) Bitkilerinin antinbakteriyel ve antifungal etkileri “233-237. Proceeding of XII th International Symposium on Plant Orgininated Crude Drugs. Ankara Turkey, May.20-22.
Sür, D., Gürkan, E., Köksal, P., 1998. Sophora alopecuroides L. ve Melilotus alba (L.) Bitkilerinin Antinbakteriyel ve Antifungal Etkileri. 238-240. Proceeding of XII th International Symposium on Plant Orgininated Crude Drugs. Ankara Turkey, May. 20-22.
Uzun, Y., Keleş, A., İmalı, A., Öğün, E., Kaya, A., 2002. Antimicrobial Activity Of Urtica dioica L. And Rheum ribes L. Bio-Science Research Bulletin, V:18 (1) 43-50.
Vanderbank, H., 1949, Ergebisse der Chemotheropie der Tubercoluse, Pharmazaie, 4: 198-207.